نگاه استراتژیک به تولید محصولات سازمانهای خبری: استراتژیهای خرد و کلان در تولید گزارش خبری تلویزیونی
سیدمهدی شریفی ـ استادیار گروه مدیریت رسانه، دانشکدۀ مدیریت، دانشگاه تهران، ایران
افشین امیدی* ـ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه، دانشکدۀ مدیریت، دانشگاه تهران، ایران
صص. 272- 257
چکیده
افراد در طول روز با یکدیگر دربارۀ خبرهایی صحبت میکنند که خودشان نمیتوانند از رویداد مد نظر، تجربۀ دسته اولی داشته باشند، برای همین باید به تولیدات خبری رسانهها اعتماد کنند. میان محصولات متفاوت سازمانهای خبری، گزارش خبری تلویزیونی اهمیت بسیاری در شکلدادن فهم مخاطبان از بخشهای مختلف دنیا دارد که از اعتماد زیاد مخاطبان به این نوع تولیدات خبری نشئت میگیرد. هدف اصلی این مقاله تدوین استراتژیهای مطلوب برای تولید هر چه بهتر گزارشهای خبری تلویزیونی است که برای ارتقای مدیریت استراتژیک در سازمانهای خبری تلویزیونی، امر بسیار حیاتی و اثربخش محسوب میشود. این پژوهش از انواع تحقیقات کاربردی است و از لحاظ روششناسی، توصیفی ـ تحلیلی محسوب میشود. دادههای پژوهشی آن از طریق مطالعه کتابخانهای و اسنادی بهدست آمده است. نتایج این تحقیق گویای آن است که مقولههایی همچون انتخاب موضوع، ارزشهای خبری و عصر دیجیتالی، چالشهایی را در برابر تولید مطلوب این محصولات پدید آوردهاند. همچنین برای استراتژیهای مطلوب تولید گزارش خبری تلویزیونی، پس از شناسایی دو سطح خرد و کلان، راهکارهایی متناسب با هر یک از سطوح بهصورت جزئی ارائه شد.
کلیدواژه: استراتژی، خبر تلویزیونی، سازمان خبری، گزارش خبری.
مقدمه
روزانه در برنامههای مختلف خبری تلویزیونی، توجه مخاطبان به خبرهای زیادی جلب میشود که معمولاً گویندۀ خبر آنها را برای مخاطبان خود نقل میکند و اغلب همراه با آن، تصویری از رویداد نیز پخش میشود. در این نوع اخبار، گوینده فقط یک هدف اصلی دارد و آن، مطلعشدن مخاطب از رویداد مد نظر است. اما در این میان شاید در هر برنامۀ خبری با گزارشهایی کوتاه روبهرو شویم که جنس متفاوتی با اخبار خام ارائهشده توسط گوینده دارند. گویی برای مخاطب، خبرنگار فیلم کوتاهی از رویدادی تهیه کرده است که گاهی همچون فیلم سینمایی برای مخاطبانش جذابیت دارد. این جذابیت برای مخاطبان ممکن است تا جایی پیش برود که این گزارش، حتی در شبکههای اجتماعی دست به دست شود که این مسئله نشان از متفاوتبودن این محصول با خبر خام دارد. افراد در طول روز با یکدیگر دربارۀ خبرهایی صحبت میکنند که خودشان نمیتوانند از رویداد مد نظر، تجربۀ دسته اولی داشته باشند، برای همین باید به تولیدات خبری رسانهها اعتماد کنند. گزارش خبری تلویزیونی اهمیت بسیاری در شکلدادن فهم مخاطبان از بخشهای مختلف دنیا دارد که از اعتماد مخاطبان به این نوع تولیدات خبری نشئت میگیرد؛ چرا که گزارش خبری به خوبی و با تکنیکهای مختلفی میتواند عینیت را به مخاطبان نشان دهد و بیطرفی خود را به آنان اثبات کند. همچنین این گزارشها با توصیفهای روایتی خود و ارائۀ نمایش تصویری، به خوبی میتوانند احساسات مخاطبان را برانگیزند (گریب، لنگ و ژائو، 2003). در این رابطه، ریچ (2015) در بررسی خود گزارشهای خبری هر یک از رسانههای روزنامه، رادیو و تلویزیون را با یکدیگر مقایسه کرد. نتایج بررسی وی نشان داد که فارغ از میزان شهرت هر یک از این رسانهها، گزارشهای خبری تلویزیونی پیچیدگیهای بسیار بیشتری نسبت به گزارشهای سایر رسانهها دارد و بیشتر از بقیه، از الگوهای غنی و مفید ارائۀ اطلاعات استفاده میکند.
هر گزارش خبری از لحاظ بیان سادۀ خبر توسط گوینده میتواند اثرگذاری بسیار متفاوتی داشته باشد؛ چرا که گزارش خبری موجب ارزیابی مخاطبان از شخصیتها، پیامدها، انگیزهها و علتها میشود که همین امر، تأثیر عمیقتری را در ادراک مخاطبان و به تبع در یادآوری آنان از جزئیات رویداد، میگذارد (گونتر، 2015).
در این پژوهش، ضمن پرداختن به مفهوم عام خبر، تفاوتهای کلیدی خبر تلویزیونی و رسانههای مکتوب به بحث گذاشته شده است؛ سپس انواع ارائۀ خبر تلویزیونی معرفیشده و توضیحاتی نیز دربارۀ چالشهای پیش روی گزارش خبری تلویزیونی مطرح میشود. در ادامه با بررسیهای گسترده میان منابع پژوهشی معتبر، استراتژیهای مؤثر در تولید گزارش خبری تلویزیونی در دو سطح خرد و کلان بیان میشود. در پایان نیز الگویی معرفی خواهد شد که بتوان از طریق آن کیفیت گزارشهای خبری تلویزیونی را ارزیابی کرد.
چیستی خبر
جواب به این سؤال که «خبر چیست؟» شاید واضح به نظر برسد؛ خبر اتفاق جدیدی است. سازمانهای خبری وظیفۀ خود را خدمترسانی عمومی میدانند، بنابراین، خبر از اطلاعاتی ساخته میشود که مردم به آن نیاز دارند. اگر به فرهنگ لغت نگاهی بیندازید «خبر» اینگونه توصیف شده است «گزارشی از اتفاقات اخیر یا اطلاعات ناشناختۀ قبلی». اما اغلب رویدادهایی که هر روزه در دنیا رخ میدهند، به روزنامه یا آنتن تلویزیون راه پیدا نمیکنند. بنابراین چه چیز باعث میشود که گزارش ارزش کافی برای چاپ در روزنامه یا انتشار در تلویزیون را داشته باشد؟ پاسخ حقیقی این است که خبربودن به عوامل گوناگونی بستگی دارد (پوتر، 2006). در رابطه با مفهوم خبر، محققان حوزۀ خبری تعاریف متعددی ارائه کردهاند. برای مثال، خبر رادیو و تلویزیون را میتوان بهطور عام اینگونه تعریف کرد؛ خبر گزارش رخدادی است که بینندگان و شنوندگان برای دیدن و شنیدنش، در زمان مناسبی طبق زمانبندی برنامههای تلویزیونی و رادیویی، کانال دلخواهشان را انتخاب میکنند تا از آن مطلع شوند. خبر چیزی است که سازمان خبری آن را برای گنجاندن در حافظۀ مخاطبان انتخاب کرده است. به تعریفی دیگر، خبر خصوصیات مشخصی دارد، از جمله قابل اعتماد، بیطرفی و حاوی اطلاعات مهم که برای شهروندان، مهم و ارزشمند است. با توجه به بررسی بسیاری از دیدگاهها میتوان گفت که خبر، اطلاعاتی دربارۀ وقایع، اتفاقات و تغییرات حاضر یا اخیر است که مخاطبان خودشان به تنهایی نمیتوانند به سرعت از آن مطلع شوند و این اخبار نیز برای آنها جالب به نظر میرسد یا اینکه مخاطبان دربارۀ اطلاع از آن، دغدغههایی دارند (مونتگومری، 2007).
قاسمیان (1392) به نقل از پستمن و پاورز اشاره کرده است که خبر سرگرمی نیست، بلکه نیاز هر جامعۀ دموکراتیک است. در نتیجه برنامههای خبری تلویزیون باید نهتنها آنچه مردم میخواهند به آنان بدهد، بلکه آنچه «لازم دارند، بدانند» نیز تأمین کند. پستمن و پاورز همچنین تذکر دادهاند که بسیاری از مردم بر این باورند که خبر همیشه جایی هست و باید رفت آن را پیدا کرد، در حالی که خبر بیش از آنکه پیدا شود، ساخته میشود. بنابراین، پستمن و پاورز ادعا میکنند که در پاسخ به این پرسش که خبر چیست، بیننده باید از باورهای سیاسی و مواضع اقتصادی کسانی که خبر را ارائه میدهند، اطلاعاتی داشته باشد. در آن صورت بیننده در موضع بهتری قرار میگیرد و بهتر میتواند این نظرها را با دیدگاههای خود مقایسه کند.
وجهی دیگر از خبر که باید به آن توجه کرد، مفهوم ایدهپردازی داستانی[1] است. خبرنگاران، جریان اطلاعات را در اتاق خبر از منابع مختلفی همچون روزنامهها، مجلهها و غیره ارزیابی میکنند و دنبال این هستند که چه چیزی میتواند همچون یک داستان خبری باشد. در اینجا منظور از داستان، خبر بهمثابۀ روایتی است که همچون فیلم، آغاز، میانه و پایان دارد. سازمانهای تلویزیونی بهدلیل محدودیتهایی همچون هزینۀ زیاد تولیدات و کمبود نیرو، تکنیکهای خاصی برای خلق اینگونه داستانهای خبری دارند. برای مثال، از هر خبرنگاری انتظار میرود در حوزۀ خاصی، ایدههای داستانیای را خلق کند که از دیگری این انتظار نمیرود (برای مثال خبرنگاران حوزۀ اقتصادی). تمام سازمانهای خبری به ایدهپردازی داستانی نیاز دارند و برای سازمانهای رسانهای مختلف، راههای چندگانهای برای خلق این نوع ایدهها وجود دارد (بکر و ولاد، 2009).
ماهیت خبر همیشه در حال تغییر است؛ زیرا علایق و استانداردهای اجتماع دائم در حال تغییر است. هنجارها و ارزشهای غربی ادعا دارند که خبر «بد» بهتر از خبر «خوب» است. به همین دلیل وقتی که 100 هواپیما از یک پایگاه نظامی پرواز میکنند و 99 هواپیما بیخطر به زمین مینشیند و یکی از آنها سقوط میکند، در گزارش به 99 هواپیمایی که بیخطر به زمین فرود آمده اشاره نخواهد شد، اما آن یکی که سقوط کرده، سروصدای زیادی به پا خواهد کرد. از دید رسانههای جمعی غربی این یک خبر است (پوتر، 2006).
تفاوت خبر تلویزیونی با رسانههای مکتوب
باید توجه داشت که اخبار تلویزیونی و رسانههای چاپی مثل روزنامه، از جنبههای گوناگون تفاوتهایی دارند و به دلیل همین گوناگونیها، استراتژیهای متفاوتی را در اثرگذاری موفق میطلبند. در اینجا به تعدادی از تفاوتهای پایه و اساسی خبر تلویزیون و سایر رسانهها اشاره میشود.
طالبی (1390) در مقالۀ خود متون اخبار تلویزیونی را با رسانههای مکتوب مقایسه کرده است. در این مقاله اشاره شده است که بهدلایلی همچون بومینبودن تکنولوژی، ضعف بدنۀ کارشناسی، بیتوجهی به مبانی و ابزارهای رسانههای نوین و غیره، در زمینۀ ژورنالیسم تلویزیونی دچار نوعی عقبماندگی تاریخی هستیم. حال به اعتقاد کارشناسان برای پیشیگرفتن در میدان پر رقیب رسانهای امروز، باید در عرصههای تعاریف و تئوریها، تشکیلات و سیستمها، تکنولوژی و تجهیزات، همچنین قالبها، سبکها و شیوههای تولید، به فکر ایجاد تحول باشیم. بر اساس نتایج این پژوهش، ابزارها و روش انتقال مفاهیم مد نظر گردانندگان اخبار تلویزیونی با سایر رسانههای مکتوب تفاوت دارد و این مهم برعهدۀ انواع تولیدات و قالبهای متنوع دیداری و شنیداری و مبتنی بر متونی با ویژگیهای خاصی است که میتواند در فراگرد انتقال و تأثیرگذاری پیام بر مخاطب، نقش کلیدی ایفا کند؛ بهطوری که اخبار تلویزیونی را میتوان، هنر نوشتن برای تصویر نامید.
انواع ارائۀ خبر تلویزیونی
یانیچ (2013)، شش نوع ارائۀ خبر را در برنامههای خبری از یکدیگر متمایز کرده است که عبارتاند از: ریدر[2] یا خواندن خبر توسط گوینده (بدون تصویر ویدئویی)، ویسآور[3] توسط گوینده (صدای گوینده بر فراز تصویر ویدئویی)، بسته[4] (گزارش خبری شامل همۀ تکنیکها)، گزارش زندۀ خبرنگار از محل رویداد، گزارش زنده در داخل اتاق خبر و بحث بهصورت پانل. شکل 1 انواع ارائۀ خبر تلویزیونی را به نمایش گذاشته است.
شکل 1. انواع ارائۀ خبر در برنامههای خبری تلویزیونی
گزارش خبری تلویزیونی و چالشها
الف) انتخاب موضوع
شاید یکی از مهمترین و متداولترین چالش برای تولیدکنندگان گزارش خبری، انتخاب موضوع باشد. البته تصمیم دربارۀ انتخاب موضوع برای گزارشهای خبری فقط توسط خبرنگار صورت نمیگیرد، بلکه این موضوع به عواملی همچون فشار احزاب سیاسی و دستگاه حاکم، سازمان رسانهای و همچنین رقابت بین این سازمان با سایر رسانهها، نوع نگاه خبرنگار و نیاز مخاطبان بستگی دارد (گونتر، 2015). ممکن است برخی از متخصصان بر این عقیده باشند که موضوع خوب برای گزارش خبری باید از درون نیازهای مخاطبان برخیزد، اما در این رابطه سؤالی مطرح میشود که آیا در برخی مواقع، امکان دارد که مخاطب اساساً نداند که چه نیازی دارد یا باید داشته باشد؟ بدین ترتیب، در اینجا برای خبرنگار حرفهای و متفکر، اهمیت توانایی ارزیابیهای هوشمندانه از نبض جامعه، متبلور میشود و باید گفت که این خبرنگار است که میتواند همچون فرماندۀ افکار عمومی و رهبر فکری عمل کند، به نیازهای مخاطبان جهت دهد و حتی به آنها بگوید که چه نیازهایی داشته باشند.
ب) ارزشهای خبری
یکی دیگر از چالشهای موجود در راستای تولید گزارش خبری تلویزیونی، درک خبرنگاران از ارزشهای خبری است. نکتهای که باید خبرنگاران به آن توجه کنند این است که امکان دارد رویدادی که دیروز برای مخاطبان ارزش خبری داشته است، امروز دیگر ارزشی نداشته باشد و خبرنگاران همواره باید با توجه به عوامل مختلف، ارزیابی مناسبی نسبت به ارزشهای خبری ناب داشته باشند. همچنین بسیار اهمیت دارد که رویدادهای انتخابشده برای ارائه در گزارش خبری تلویزیونی، قابلیت به تصویر کشیدهشدن را داشته باشند؛ چرا که قرار است این رویداد در رسانهای منتشر شود که ماهیت و ذات آن با تصاویر تعریف میشود. از این نکته میتوان دریافت که برای گزارش خبری تلویزیونی ممکن است موضوعی انتخاب شود که برای رادیو و روزنامه مناسب نباشد (گونتر، 2015).
ج) عصر دیجیتالی
در عصر دیجیتالی، خبر در شکلها و انواع گوناگونی به مخاطبان ارائه میشود (کورا، 2009) و تولید یک گزارش خبری تلویزیونی که بتواند در رقابت با تولیدات دیگر رسانهها عملکرد بهتری را در جذب مخاطب داشته باشد، با چالشهای گوناگونی روبهرو شده است. هارگریوز و توماس (2002) در عرصۀ خبر تلویزیون در بریتانیا به مطالعه پرداختند و دریافتند که برخلاف افزایش تولیدات خبری تلویزیونی، همواره با کاهش مخاطبان روبهرو شدهاند که یکی از دلایل اصلی آن، انواع جدید و گوناگون رسانهها در ارائۀ خبر است؛ چرا که مخاطبان در عصر حاضر انتخابهای بیشتر و شاید راحتتری را برای استفاده از منابع خبری در اختیار دارند. همچنین ساسین، اولمستد و میچل (2013) ادعا میکند که در ایالات متحده نیز، از تعداد مخاطبان خبر تلویزیونی کاسته شده است. با استناد به اینکه در سال 1992-1991، از هر 10 نفر 7 نفر از آنان مخاطب خبر تلویزیونی بودهاند و در سال 2002 این تعداد به زیر 6 نفر کاهش پیدا کرده است؛ پس در این محیط پیچیدۀ رسانهای، گزارش خبری تلویزیونی وظیفۀ سنگینتری را نسبت به قبل برعهده دارد؛ چرا که مخاطب میتواند بدون نشستن در جلوی تلویزیون، خیلی راحت از انواع خبرهای جهان اطلاع پیدا کند. مسئلهای که بسیار حائز اهمیت است، توجه به مسئلۀ یکنواختی در فرایند تولید گزارشهای خبری تلویزیونی است که تأثیر بسیار زیادی در جذب و دفع مخاطب دارد و اگر متخصصان خبری، به این مسئله نگاهی هوشمندانه و زیرکانه داشته باشند، میتوانند در محیط پر رقابت رسانهای، حرف متفاوتی را برای گفتن ارائه دهند و اگر غیر از این باشد، به احتمال زیاد مخاطبان، شیفتۀ رسانههای رقیب میشوند.
استراتژیهای خرد و کلان در تولید گزارش خبری تلویزیونی
الف) سطح خرد
در این سطح به مواردی همچون ویژگیهای زبانی و روایتی زیرکانه در گزارش خبری پرداخته میشود که خبرنگار را در انتخاب کلمات و تصاویر مناسب برای گزارش، یاری میرساند (گونتر، 2015).
بیان گویا، فهمپذیر و هدفمند: همانطور که پیداست، زبانی که برای بیان گزارش استفاده میشود باید برای بینندگان کاملاً گویا و فهمپذیر باشد و علاوهبر آن باید به نحوی استفاده شود که با اثرهای ظریف خود، بتواند معانی مد نظر خبرنگار را در ذهن بینندگان متجلی کند. برای مخاطبان، فهم جملات بلند که صفات زیادی را دربردارد، مشکلتر است (فنگ، 1968). برای مثال در گزارش خبری نباید از کلمات تخصصی که برای بینندگان آشنا نیست، استفاده شود. از دید هوسل (1984) استفاده از زبان پیچیده در گزارش خبری، توانایی بینندگان را در فهم و یادآوری اطلاعات آن، تحلیل میبرد. به پیشنهاد وی در این گزارشها باید از اسمها و فعلهای متداول استفاده کرد. هر چه تصاویری که در گزارش خبری استفاده میشوند، واضحتر و شفافتر باشند، مخاطبان بهتر میتوانند در آن غوطهور شوند، در نتیجه به گزارش خبری تعهد بیشتری پیدا میکنند (براکن، 2006). همچنین باید توجه داشت که انتخاب کلمات در گزارشها میتواند در ذهن بینندگان ادراک خاصی شکل دهد و بینندگان را به نگاه خاصی دربارۀ بعضی از گروههای اجتماعی تشویق کند (وندایک و کینتس، 1983). برای مثال، وقتی در گزارش خبری صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سربازان اسرائیلی با لقب سربازان رژیم غاصب صهیونیستی خطاب میشوند، هویت این گروه اجتماعی به شکل هدفمندانهای در ذهن مخاطب شکل میگیرد. شایان ذکر است که در رابطه با خصوصیات زبانشناسی خبرها، سوگیریهای ایدئولوژیکی و نهادی نقش بسیار مهمی ایفا میکنند (فولر، 2013).
انسجام روایتهای کلامی و غیرکلامی: توجه به این اصلِ گزارش خبری تلویزیونی، میتواند مخاطبان را در فهم و یادآوری بهتر جزئیات گزارش خبری کمک کند و اگر این موارد در آنها رعایت نشود، فهم و یادآوری رویداد را برای بینندگان، سخت خواهد کرد (کریگلر، جاست و نئومان، 1994). خبرنگاران باید بهدقت دربارۀ چگونگی ادغام تصاویر با روایتهای کلامی، فکر کرده باشند؛ چرا که این تصاویر (فیلمها و عکسها)، قدرت فوقالعادهای در تهییج احساسات بینندگان دارند (لنگ، پوتر و گریب، 2003). ممکن است تصاویر گزارش خبری تلویزیونی، موجب دریافت اطلاعات اضافهتری برای مخاطب شود که در روایتهای کلامی خبرنگار وجود ندارد. این اطلاعات اضافه، اگر باعث ارتقای کیفی و غنیسازی محتوای روایتهای کلامی شود، ارزش زیادی دارد و در غیر این صورت، یعنی زمانی که این تصاویر در راستای حمایت از روایتهای کلامی نباشند، فهم محتوای گزارش را برای مخاطب دشوار میکند (گونتر، 2015). با ترکیب هوشمندانۀ کلام و تصویر، احساس مخاطبان به شکل بهتری تهییج میشود تا اینکه هریک از آنها (تصویر و کلام) به تنهایی به کار برده شود (کریگلر و همکاران، 1994). دریو و گریمز (1987) در مطالعۀ خود اشاره کردند، وقتی که در گزارش خبری، تصاویر و کلام به خوبی با یکدیگر ترکیب میشوند، مخاطبان راحتتر میتوانند جزئیات را در روایتهای کلامی گزارش به یاد آورند، اما لزوماً برای یادآوری تصاویر تأثیر مشابهی را ندارد. به هر حال باید تذکر داد چنانچه تصاویر بهکار رفته در گزارش خبری برای فهم مخاطب پیچیده باشد، مخاطبان به روایتهای کلامی موجود در گزارش، توجه کمتری میکنند (برگن،گریمز و پوتر، 2005). چالشی که متخصصان خبری همیشه در اتاق خبر با آن روبهرو هستند، انتخاب مناسبترین تصاویر برای روایتهای کلامی گزارش است، به نحوی که هر دو به شکلی نظاممند یکدیگر را در طول گزارش تقویت کنند.
بیان علی ـ معلولی: بر اساس نتایج تحقیقات اخیر زبانی که در گزارش خبری بهکار میرود، باید به شیوهای بیان شود که گویی نوعی رابطۀ علی ـ معلولی را در رویداد بررسی میکند و رعایت این موضوع میتواند تأثیر قدرتمندی را در فهم و یادآوری مخاطب از واقعه داشته باشد (گونتر، 2015). فیندال و هویجر (1976) معتقدند که در گزارشهای خبری، اگر تصاویر به نحوی آورده شوند که موجب برقراری رابطۀ علی ـ معلولی با پدیدههای مختلف شود، به مخاطب در یادآوری جزئیات محتوای گزارش کمک میکند. برای مثال، در ابتدای گزارشی صحنهای نمایش داده میشود که انبوه مردم در جنگلی مشغول به تفریح و شادی هستند و بعد از آن تصویری از همان جنگل، خالی از مردم و مملو از زباله به نمایش گذاشته میشود.
داستانسرایی به شیوهای جذاب: برای هر گزارش خبری خوب، شفافگویی و پرهیز از روایتهای مبهم الزامی است، اما به هیچوجه کافی نیست. تولیدکنندگان گزارش خبری، علاوهبر رعایت استفاده از روایتهای فهمپذیر، باید از پیش دربارۀ اینکه داستان را چگونه به تصویر بکشند، بهدقت فکر کنند. خبرنگار همواره باید بداند که گزارش خبری، بستری را بهمنظور نوعی داستانسرایی برای او فراهم کرده است. بیینندگان، هنگام مشاهدۀ برنامۀ خبری، علاوهبر اینکه میخواهند از آخرین اخبار مطلع شوند، این انتظار را نیز دارند که از طریق شیوههای مختلف داستانسرایی توسط خبرنگاران، تحت تأثیر قرار بگیرند و جذب برنامه شوند. البته نقش این تصاویر فقط فراهمکردن اطلاعات اضافه برای گزارش خبری نیست، بلکه وظیفۀ مهم دیگر آن ایجاد جذابیت برای مخاطب است (گونتر، 2015). معمولاً خبرنگارانی که در گذشته اهل مطالعۀ رمان و داستان بودهاند، قدرت خلاقیت بیشتری در داستانسرایی دارند، اما این نگاه داستانی به موضوع همواره باید در خدمت حقیقت و واقعیت باشد.
چیدمان زمانی صحنهها: یکی از موارد دیگر در گزارش خوب، ترتیب چیدمان صحنهها در گزارش خبری تلویزیونی است. اگرچه بهمنظور جلب توجه مخاطب، ممکن است مهمترین اطلاعات در ابتدای گزارش نقل شود، نکتهای که اهمیت دارد آن است که داستان با نوعی توالی زمانی نقل شود تا انسجام روایتی مد نظر در ذهن مخاطب شکل بگیرد (کلر و هاوکینز، 2005). به بیانی ساده، تدوین گزارش خبری باید به صورتی باشد که ترتیب طبیعی مراحل واقعه را نشان دهد. البته برخی از خبرنگاران طبق اهدافی که دارند، چیدمان صحنههای گزارش خبری را بر اساس معیارهای دیگری (فارغ از ترتیب زمانی رویدادها)، تنظیم میکنند، اما بر اساس نتایج تحقیقات، بینندگان گزارشهایی که وقایع خبری را در قالب توالی زمانی (ترتیب طبیعی مراحل واقعه) روایت میکنند، بهتر به یاد میآورند (لنگ، 1989؛ شین، لی و لیز، 2003).
ب) سطح کلان
در این سطح، خبرنگاران و دبیران خبر باید دربارۀ نحوۀ بستهبندی[5] گزارش خبری تصمیم بگیرند. تصمیمگیری در این سطح، نهتنها مربوط به انتخاب کلمات ساده و فهمپذیر برای گزارش خبری میشود، بلکه به راههای متفاوتی اشاره دارد که گروهها و احزاب از طریق آن، واقعیت مد نظر خودشان را در قالب کلمات و تصاویر در ذهن مخاطب میسازند (گونتر، 2015). برای مثال، خبرنگاران با استفاده از تکنیکهای خاص برجستهسازی (توجه به بُعد خاصی از رویداد یا به بیان بهتر چارچوبسازی خبر) و چینش وقایع، طبق خواستههای خود به نحوی گزارش خبری را بستهبندی میکنند که معانی خاصی در ذهن مخاطب شکل بگیرد. این تکنیکها تأثیر عمیقی در ادراک و عقاید مخاطبان دربارۀ رویداد مد نظر میگذارد (انتمان، مث و پلیکانو، 2009). این تکنیکها که در سطح کلان معرفی شدهاند، میتوانند از طریق همۀ مواردی (کلمات، استعارهها، تصاویر) که در سطح خرد بیان شد، اعمال شوند. البته مباحث موجود در سطح کلان، بیشتر در علوم ارتباطات سیاسی مطرح شده است و اشاره دارد که خبرنگاران با چرخش[6] مشخصی در گزارش خبری سیاسی، روی جنبههای خاصی از رویداد تأکید میکنند تا واقعیت مد نظرشان را در ذهن مخاطبان شکل دهند. برای مثال، خبرنگار ممکن است در رویدادی که عوامل بالقوۀ زیادی دارد، بر عامل مشخصی نسبت به بقیۀ عوامل تأکید بیشتری داشته باشد. در این راستا، شیوفل و توکسبری (2007) ادعا میکنند که در شکلگیری چارچوبهای خاص در خبر[7]، عواملی همچون ایدئولوژی، گروهها، سیاستگذاران، خبرنگاران و سایر گروههای وابسته، دخیلاند و تأثیر شدیدی بر حجم و خصوصیت پیامهای رسانهای پیرموان رویداد مد نظر دارند. برای همین نیز، ممکن است گزارش از رویدادی که توسط یکی از سازمانهای خبری ارائه میشود، مفاهیم متفاوتی را از گزارش سازمانی دیگر از همان رویداد، در ذهن مخاطب متجلی کند، در صورتی که ماهیت رویداد برای هر دو سازمان یکی بوده است؛ اما هر یک از این سازمانها با توجه به عوامل تأثیرگذار و اهداف خود، به جنبۀ خاص رویداد توجه کردهاند که توانسته حتی ماهیت رویداد را برای مخاطب خود تغییر دهد. از دید ون گورپ (2010) نوع چارچوبسازی در خبر منشأ فرهنگی دارد و برای شناخت تفاوت میان چارچوببندیهای خبر، باید گزارش خبری را در سطح فرهنگی مطالعه کرد؛ از این رو ممکن است نوعی از داستانسرایی در گزارش خبری برای جامعهای مناسب باشد و در جامعۀ دیگر با فرهنگی متفاوت، تأثیر مشابهی نداشته باشد.
یکی از نظریههای دیگر که در سطح کلان حائز اهمیت است، پیشزمینهسازی نام دارد. بر اساس نظریۀ پیشزمینهسازی[8] (آینگار و کیندر، 2010)، وقتی مردم با اتخاذ نوعی تصمیم سیاسی مواجه میشوند، به لحاظ شناختی نمیتوانند هر چیزی را دربارۀ آن مسئله باور کنند. به همین دلیل، تصمیم آنها نتیجۀ ایدههایی است که در حافظۀ آنها در دسترس قرار دارد. پیشزمینهسازی مردم را از پیش برای ارزیابی موضوعات بسیار برجستهای (شایان توجه) که رسانهها دربارۀ آنها بحث میکنند، آماده میسازد. به کمک این فرایند، رسانهها میتوانند معاني و مفاهيم مرتبط با موضوع یا مفهوم مد نظر خود را در ذهن مخاطبان برانگيخته کنند. شکل 2، استراتژیهای خرد و کلان را در تولید مؤثر گزارشهای خبری تلویزیونی به تصویر کشیده است.
شکل 2. استراتژیهای سطوح خرد و کلان در گزارش خبری تلویزیونی
ارزیابی گزارش خبری تلویزیونی
در این مبحث به عواملی اشاره خواهد شد که بتوان از طریق آن یک گزارش خبری را ارزیابی کرد. آشنایی با این عوامل به خبرنگاران در تولید گزارش خوب، بهتر از پیش کمک خواهد کرد. این عوامل عبارتاند از:
نتیجهگیری
گزارش خبری فقط بهمثابۀ ارائۀ ساده از رویداد در نظر گرفته نمیشود، بلکه نوعی داستانسرایی است که از این طریق میتواند به میزان شایان توجهی مخاطب را از لحاظ عقلانی و احساسی به خود متعهد کند. هر چه این داستان خبری بتواند زیباتر نقل شود و بهتر به تصویر کشیده شود، مخاطبان از آن لذت بیشتری میبرند (گونتر، 2015). گزارش خبری تلویزیونی محصولی است که ماهیت بسیار پویایی دارد و تولید موفق آن، به خلاقیت و نوع نگاه خبرنگار بسیار وابسته است. به همین دلیل نمیتوان الگوی واحد و جهانشمولی را برای نحوۀ استفاده و چینش اجزای خبری در این گزارشها ارائه داد؛ اما دستکم میتوان مختصات مطلوبی را برای گزارش خبری جذاب تلویزیونی تعیین کرد تا خبرنگاران بتوانند با درک عمیقتر نسبت به این محصول پیچیده، به نحوۀ اثرگذاری بهتر روی مخاطب دست یابند. ارائۀ این مطالب به این معنا نیست که خبرنگاران برای تولید گزارش خبری خوب راهی ندارند مگر اینکه بهصورت افراطی از دستورالعملهای گفتهشده پیروی کنند؛ بلکه هدف اصلی این نوشتار این است که با توجه به پژوهشهای معتبر جهانی در این زمینه، به تولیدکنندگان گزارش خبری یادآوری کند که همواره میتوانند در فرایند تولیدات خود، اصلاحاتی را اعمال کنند که از یک سو اطلاعات ضروری و مهم برای مخاطب گفته شود و از سویی دیگر با ایجاد جذابیت از طریق روشهای نظاممند، مخاطبان را به رسانۀ خود متعهد سازند.
در آخر نیز باید گفت، بهطور کلی مجموعهای از تکنیکهای خبری همچون پلاتو، نریشن، کپشن و مصاحبه را میتوان در همۀ گزارشهای خبری تلویزیونی مشاهده کرد که در واقع هر گزارش خبری تلویزیونی جذاب، چیزی جز استفادۀ درست از این اجزا و ترکیب هوشمندانۀ آنها در طول گزارش نیست و باید توجه داشت که هر یک از این تکنیکها، نکات و پیچیدگیهای بسیار زیادی دارند.
Referecnces
Becker, L. B., & Vlad, T. (2009). News organizations and routines. The handbook of journalism studies, 59-72.
Bergen, L., Grimes, T., & Potter, D. (2005). How attention partitions itself during simultaneous message presentations. Human Communication Research, 31(3), 311-336.
Bracken, C. C. (2006). Perceived source credibility of local television news: The impact of television form and presence. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 50(4), 723-741.
Choi, Y. J., & Lee, J. H. (2006). The role of a scene in framing a story: An analysis of a scene’s position, length, and proportion. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 50(4), 703-722.
Crigler, A. N., Just, M., & Neuman, W. R. (1994). Interpreting visual versus audio messages in television news. Journal of communication, 44(4), 132-149.
Currah, A. (2009). What’s happening to our news: An investigation into the likely impact of the digital revolution on the economics of news publishing in the UK. Reuters
Dobbs, G. (2015). Better broadcast writing, better broadcast news. CRC Press.
Drew, D. G., & Grimes, T. (1987). Audio-visual redundancy and TV news recall. Communication Research, 14(4), 452-461.
Entman, R. M., Matthes, J., & Pellicano, L. (2009). Nature, sources, and effects of news framing. The handbook of journalism studies, 175-190.
Fang, I. E. (1968). Television News; Writing, Editing, Filming, Broadcasting, Hastings House, New York
Findahl, O., & Höijer, B. (1976). Fragments of reality: An experiment with news and TV-visuals. Audience and Programme Research Department, Swedish Broadcasting Corporation.
Fowler, R. (2013). Language in the News: Discourse and Ideology in the Press. Routledge.
Grabe, M. E., Lang, A., & Zhao, X. (2003). News content and form implications for memory and audience evaluations. Communication research, 30(4), 387-413.
Gunter, B. (2015). The Cognitive Impact of Television News: Production Attributes and Information Reception. Springer.
Hargreaves, I., & Thomas, J. (2002). New news, old news. Broadcasting Standards Commission. London: Independent Television Commission.
Housel, T. J. (1984). Understanding and recall of TV news. Journalism and Mass Communication Quarterly, 61(3), 505.
Iyengar, S., & Kinder, D. R. (2010). News that matters: Television and American opinion. University of Chicago Press.
Keller, T., & Hawkins, S. A. (2005). Television news: A handbook for writing, reporting, shooting, and editing. Holcomb Hathaway Publishing.
Lang, A., Potter, D., & Grabe, M. E. (2003). Making news memorable: Applying theory to the production of local television news. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 47(1), 113-123.
Montgomery, M. (2007). The discourse of broadcast news: A linguistic approach. Routledge.
Postman, N., & Powers, S. (2008). How to watch TV news. (translated by Rahim Ghasemian). Qom: Islamic School of Art. (in Persian)
Poter, D. (2006). Handbook of independent journalism. In J. R. Detrani, Journalism: Theory and Practice (pp. 76-145). United States: CRC press.
Reich, Z. (2015). Comparing News Reporting Across Print, Radio, Television and Online: Still distinct manufacturing houses. Journalism Studies, 17 (5), 1-21.
Sasseen, J., Olmstead, K., & Mitchell, A. (2013). Digital: As mobile grows rapidly, the pressures on news intensify| State of the media.
Scheufele, D. A., & Tewksbury, D. (2007). Framing, agenda setting, and priming: The evolution of three media effects models. Journal of communication, 57(1), 9-20.
Shin, M., Lee, S., & Lees, S. (2003). Make it fast but easy: Narrative structure and production pacing in processing television commercials. In annual conference of the International Communication Association, San Diego, CA.
Talebi, M. (2012). Compare TV news with print news. Journal of Media Studies, 6(12), 175-202. (in Persian)
Van Dijk, T. A., Kintsch, W. (1983). Strategies of discourse comprehension (pp. 11-12). New York: Academic Press.
Van Gorp, B. (2010). Strategies to take subjectivity out of framing analysis. Doing news framing analysis: Empirical and theoretical perspectives. In J. A. Kuypers, & P. D’Angelo, Doing News Framing Analysis: Empirical and Theoretical Perspectives (pp. 84-109). London: Routledge.
Yanich, D. (2013). Local TV news, content, and the bottom line. Journal of Urban Affairs, 35(3), 327-342.
* نویسندۀ مسئول: افشین امیدی E-mail: aomidi@ut.ac.ir
[1]. Story Ideation
[2]. Reader
[3]. Voice-Over
[4]. Package
[5]. Packaging
[6]. Spin
[7]. News Framing
[8]. Priming theory
[9]. Timeliness